Toon Vandeurzen en Kris Declercq (cd&v): ‘Laten we de Vlamingen, van wie de stamboom stevig is verankerd in de vele mooie landelijke gebieden, achter? Wat ons betreft zeker niet.’
Wie door Vlaanderen rijdt, ziet het almaar vaker: verlaten cafés en gesloten winkels. Waar vroeger het dorpsplein het kloppend hart van de gemeenschap was, heerst nu stilte. Dit is geen onschuldig fenomeen, maar een sluipende erosie van onze sociale en culturele identiteit.
Ontmoetingsplekken en de zogenaamde Big Five (bakker, slager, kroeg, bankautomaat en kruidenier) verdwijnen. Dat bedreigt niet alleen de leefbaarheid van onze dorpen maar ook het lokale economisch weefsel. Als we niets doen, verliezen we meer dan gebouwen – we verliezen het dorps- en gemeenschapsgevoel dat Vlaanderen groot heeft gemaakt. De ziel van Vlaanderen staat op het spel.
Het kan anders
Andere landen tonen dat het anders kan. In Spanje geeft het Paradores-systeem historische gebouwen een nieuwe bestemming door ze om te vormen tot hotels en restaurants. De gebouwen blijven eigendom van de Staat, maar worden privaat beheerd en uitgebaat. Zo blijven ze niet alleen behouden, maar dragen ze ook bij aan werkgelegenheid en toerisme.
Ook in Portugal is er een vergelijkbaar systeem: de Pousadas de Portugal. In het Verenigd Koninkrijk beschermt de National Trust erfgoed en natuur door eigendommen te beheren en toegankelijk te maken. Vlaanderen beschikt over een rijk patrimonium en een sterke dorpscultuur, maar mist een vergelijkbare structuur om deze troeven duurzaam te benutten.
Stichting Big Five
Cd&v pleit daarom voor de oprichting van een Stichting Big Five. De keuze voor een stichting is even eenvoudig als geniaal: het biedt een simpele structuur die de mogelijkheid biedt om fondsen te beheren én het laat commerciële activiteiten toe mits er een duidelijk maatschappelijk doel is. Denk bijvoorbeeld aan de Koning Boudewijnstichting, die ook talrijke schenkingen en legaten ontvangt.
De kernopdracht van de Stichting Big Five moet eenvoudig maar ambitieus zijn: het beheren van eigendommen in landelijke gebieden met het oog op het creëren van levendige dorpskernen. De gebouwen worden tegen aantrekkelijke voorwaarden aangeboden om de Big Five te realiseren en zo landelijke gebieden uit te rusten met de nodige basisvoorzieningen. De stichting zou gebouwen beheren en onderhouden die kunnen dienen als lokaal café, als dorpspunt of als gecombineerde handelszaak.
De stichting zou gebouwen beheren en onderhouden die kunnen dienen als lokaal café, als dorpspunt of als gecombineerde handelszaak.
De gebouwen in het beheer van de stichting worden verhuurd aan lokale ondernemers tegen een betaalbare prijs, zodat ondernemerschap in dorpsgemeenschappen niet langer gehinderd wordt door torenhoge vastgoedkosten of wurgcontracten bij brouwers. Kosten die vaak niet in verhouding staan met de inkomsten.
Concreet betekent dit dan bijvoorbeeld dat een ondernemer die beslist om een door de Stichting Big Five beheerd dorpscafé uit te baten een eerlijke en betaalbare huurprijs zal betalen om zo op een rendabele manier een dorpscafé uit te baten. Dit café moet dan ook wel dienstdoen als dorpspunt, buurtwinkel of postpunt. Het moet kortom een multimodale ontmoetingsplek zijn.
Daarnaast moet de Stichting ook investeren in renovatie en onderhoud, zodat deze gebouwen aantrekkelijk blijven en bijdragen tot de leefbaarheid van het dorp. De Stichting heeft dus geen winstmodel, maar een duidelijke maatschappelijke missie. Het beheer van gebouwen kan verlieslatend zijn, maar door andere inkomsten moet de Stichting deze kunnen dekken. De maatschappelijke return is enorm: levendige dorpen, werkgelegenheid, een markt voor streekproducten, sociale cohesie en het behoud van erfgoed.
Een gezamenlijke verantwoordelijkheid
De Stichting Big Five hoeft geen utopie te zijn. Om deze Stichting werkelijkheid te doen worden, is een brede coalitie nodig. Ze kan niet bestaan zonder een solide financiële basis, en die moet komen van verschillende actoren.
Brouwerijen hebben er alle belang bij dat cafés blijven bestaan en kunnen bijdragen via sponsoring of schenking van leegstaande cafépanden in landelijke gebieden. De Kerk beschikt over een groot aantal parochiegebouwen waarvan sommige leegstaan; door ze in te brengen in de Stichting krijgen ze een nieuwe bestemming die aansluit bij hun maatschappelijke en historische rol.
Dit is geen liefdadigheid, maar een investering in de toekomst van landelijk Vlaanderen.
Ook de verschillende overheden moeten onbenutte gebouwen durven inbrengen in deze Stichting en de werking van de Stichting ondersteunen. Lokale overheden worstelen veelal met een te uitgebreid gebouwenpatrimonium dat soms leegstaat, geld kost en vanwege Europese regelgeving versneld energieneutraal moeten worden. De Vlaamse overheid alleen al bezit 44.000 vierkante meter aan leegstaande gebouwen, verspreid over 109 locaties. Ten slotte kunnen families en particulieren eigendommen of middelen schenken om het landelijke leven te ondersteunen via voordelige schenkingen of legaten. Dit is geen liefdadigheid, maar een investering in de toekomst van landelijk Vlaanderen.
Laten we ze verdwijnen?
Cd&v gelooft dat een specifieke Stichting Big Five een noodzakelijke aanvulling is op de al bestaande stichtingen en initiatieven. Dit is dan ook een oproep tot actie: laten we samen bouwen aan een netwerk dat dorpen nieuw leven inblaast, ondernemerschap stimuleert en erfgoed beschermt.
De vraag is niet of Vlaanderen dit kan doen, maar of Vlaanderen het wil. Laten we deze Vlamingen, van wie de stamboom stevig is verankerd in de vele mooie landelijke gebieden, achter? Willen we dorpen zien verdwijnen in stilte, of willen we ze opnieuw laten bruisen van leven? Het is een uitnodiging aan allen die geloven in het belang van gemeenschapsleven: kom samen, investeer, en verzeker de toekomst van landelijk Vlaanderen.